وصیت نامه دستی
مفهوم لغوی وصیت نامه :
وصیت از ریشه وصی و در لغت به معنای عهد ، فرمان دادن و سفارش کردن می باشد .
طرفین عقد وصیت:
- به شخصی که وصیت می کند موصی می گویند
- به کسی که مالی به نفع او وصیت شده موصی له می گویند.
- و به کسی که انجام امر و اموری بطور مثال اموال وصیت کننده را پس از فوت وی ،اداره کند و درآمد حاصله را صرف امر یا امور خاصی نماید به وی محول شده ، وصی می گویند.
- به مال مورد وصیت ( موصی به )می گویند.
وصیت چیست؟
در معرفی اجمالی وصیت میتوان گفت: انشاء امری است که اثر آن معلق به فوت است ، خواه این امر تملیک رایگان و مستقیم مال یا دستور تصرف در آن با فک ملک و اسقاط حق و نصب وصی، ادای واجبات مالی و مانند اینها باشد.وصیت را نباید شکل ویژه ای از اعمال حقوقی همانند بیع یا اجاره یا قرض و … پنداشت. وصیت ممکن است حاوی تملیک و تعهد و ابراء و سرپرستی کودکان و سفارش های اخلاقی و تأسیس بنیادهای علمی و خیریه و بسیاری امور دیگر باشد. همچنین ممکن است عملی که وصیت نامیده می شود تصرف مستقیم در اموال باشد یا دستور به وصی یا وارث برای انشاء اعمال حقوقي. وسيلة تصرف هم میتواند عقد باشد مانند (هبه و وقف) یا ایقاع (مانند ابراه) .با وجود این وصف مشترکی که در همۀ وصایا دیده میشود تعلیق آنها به مرگ است.
(برگرفته از کتاب شفعه ،وصیت و ارث دکتر ناصر کاتوزیان )
در کتاب‌های تحریرالوسیله امام خمینی و لمعه دمشقیه، موضوع وصیت به عنوان یک عمل مستحب و دارای اهمیت خاص در فقه اسلامی مطرح شده است.
تحریرالوسیله
امام خمینی (ره) در این کتاب به مباحث مربوط به وصیت در فصل خاصی اشاره کرده و نکاتی را در مورد شرایط و قواعد وصیت مطرح میکند. وی بر اهمیت وصیت به عنوان یک وسیله برای ساماندهی امور مالی و اخلاقی پس از فوت تأکید دارد. در این کتاب به موارد زیر پرداخته شده است:
تعریف وصیت: وصیت به معنای بیان خواسته‌ها و احکام مالی و غیرمالی پس از فوت است.
شرایط وصیت: شامل بلوغ، عقل، و اختیار وصی است.
محتوای وصیت: شامل تقسیم اموال، تعیین وراث و بیان مقاصد و اهداف اخلاقی و اجتماعی.
اهمیت وصیت: تأکید بر اینکه وصیت میتواند منجر به حفظ حقوق افراد و جلوگیری از نزاع‌ها پس از فوت شود.
لمعه دمشقیه
در لمعه دمشقیه، به مسائل وصیت به طور مختصر اشاره شده است. در این متن، نکات کلیدی زیر بیان شده است:
جواز وصیت: وصیت عمل مستحبی است و میتواند شامل ثلث دارایی باشد.
محتوا و نحوه وصیت: شخص میتواند هر نوع وصیتی که خواسته باشد، به شرطی که با قوانین اسلامی تطابق داشته باشد، انجام دهد.
حقوق وراث: تأکید بر اینکه وصیت نباید به حقوق وراث لطمه بزند و باید با رعایت احکام الهی صورت گیرد.
تعریف وصیت مطابق نظر حقوقدانان:
عمل حقوقی است که به موجب آن شخص ،به طور مستقیم یا در نتیجه تسلیط (مالکیت)دیگران،در اموال یا حقوق خودبرای بعد از فوت تصرف می کند.
انواع وصیت نامه مطابق قانون مدنی :
وصیت نامه تملیکی : در اینگونه وصیت نامه موصی(وصیت کننده ) تمام یا قسمتی از مال و اموال خود را، به نفع موصی له ( کسی که از وصیت نامه نفع می برد ) وصیت می کند.
وصیت نامه عهدی :
به وصیتی گفته می شود که وصیت کننده ، فرد یا افرادی را ، برای پس از مرگش، مسئول انجام یکسری کارها وامورها ،می نماید . در حقیقت در اینگونه وصیت نامه ها ، مال یا اموالی به نفع طرف مقابل، وصیت نمی شود و فقط مسئولیت انجام یکسری امور وکارها ،بر عهده وصی می گذارد.در وصیت نامه عهدی ،وصیت کننده می تواند مجموعه ای از امور و کارها را به وصی بسپارد بطور مثال …وصی از اموال وصیت کننده ، نگهداری کند و درآمد حاصله از آن را ،صرف مخارج خانواده و فرزند وصیت کننده نماید و مابقی را خرج خیریه نماید .
وصیت نامه های فوق الذکر ممکن است به شیوه های ذیل تنظیم گردد:
1.وصیت نامه دستی :
وصیت نامه دستی یا عادی به وصیتی گفته می شود که وصیت کننده وصیت نامه را به دست خط و امضاء خود تنظیم می کند و دارای تاریخ روز و ماه و سال می باشد که در صورت عدم رعایت شرایط شکلی فوق وصیت نامه اعتبارلازمه را ندارد مگر سایر وراث ،به صحت آن، اقرار کنند.
یک وصیت دست نویس چه ویژگی هایی دارد:
1-معلق بودن به فوت: 2- رایگان بودن 3- امکان رجوع از آن
1-معلق بودن به فوت
وصیت برای بعد از فوت موصی انشاء می شود بنابراین تا زمانی که موصی فوت نکرده عمل به وصیت بی معنی می باشد زیرا این امکان وجود دارد که موصی تا لحظه مرگ چندین بار وصیت کند و هرکدام باهم متفاوت یا متناقض باشد .
سوال :آیا معلق کردن وصیت به امور دیگر هم امکان پذیر است؟
جواب بله این امر مناقاتی ندارد مثلا می توانیم وصیت کنیم که اگر فرزند ما در دانشگاه صنعتی شریف تهران در رشته حقوق قبول شود مالی از ترکه به او تعلق یابد.
نکته :فوت فرضی در حکم فوت حقیقی است و با اثبات فوت فرضی موصی مورد وصیت قابل انجام است.
فوت فرضی چیست:
یکی از اقسام موت در قانون مدنی است که در آن، مدتی طولانی، از غیبت می گذرد و زنده نبودن او، فرض شود.
سوال : اگر شخص مسلمانی وصیت کند و بعد از آن مرتد فطری یا ملی شود آیا وصیت وی درست است؟
اهلیت وصیت کننده در زمانی که وصیت می کند مهم است و اینکه بعد از وصیت چه وضعی پیدا میکند مهم نیست و در این حالت وصیت وی صحیح است.
مرتد فطری :
مرتد ملی کسی است که پدر و مادرش درحال انعقاد نطفه او کافر باشند و این شخص بعد از بلوغش اظهار کفر نماید و بعد اسلام بیاورد و سپس از اسلام برگردد و اظهار کفر نماید، مثل فرد مسیحی که اسلام بیاورد و سپس به دین مسیحی برگردد.
مرتد ملی:
کسی است که یکی از پدر یا مادرش درحال انعقاد نطفه او مسلمان باشد و این شخص بعد از بلوغش اظهار اسلام نماید و سپس از اسلام خارج شود.
2-رایگان بودن وصیت نامه :
وصیت همیشه رایگان است ونمی تواند در برابر عوض قرارگیرد مثلا نمی توان مالی را وصیت کرد و در عوض آن پول گرفت ولی می توانیم وصیت کنیم وشرط عوض هم قراربدهیم مانند اینکه وصیت کنیم که به اینکه ماشین من بعد از فوتم برای فلانی به شرط اینکه 100 هزارتوامن پول به من تا قبل از فوتم بدهد.
3- امکان رجوع از وصیت
امکان رجوع از وصیت تا لحظه فوت موصی برای وی وجود دارد .
ارزش قانونی وصیت نامه دستی :
وصیت نامه دستی در صورتی که به دستخط موصی(متوفی در زمان حیاتش )نوشته شود و دارای تاریخ روز و ماه و سال باشد دارای اعتبا رقانونی است.
اگر شرایط شکلی تنظیم وصیت نامه رعایت نشود ،وصیت نامه اعتبار ندارد مگر آنکه سایر ورثه به صحت آن گواهی دهند
- اگر وصیت نامه بصورت دستی و عادی تنظیم شود( نه رسمی )
امکان دارد سایر ورثه متن وصیت نامه و یا امضای مورث ( متوفی را در زمان حیاتش )را مورد تردید و خدشه قرار دهند در اینجاست که دادگاه جهت احراز صحت و اصالت وصیت نامه،آن را به کارشناسی ارجاع می دهد ، که در نهایت قاضی در جهت احراز واقعیت می تواند شهادت شهود را استماع کند.
2. وصیت نامه رسمی :
یک نوع دیگر وصیت نامه وصیت نامه رسمی است که توسط وصیت کننده ، در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم می گردد .
- وصیت نامه رسمی ، دارای اعتبار زیادی است و فقط ورثه می توانید ادعای جعلیت آن را مطرح نمائید البته اگر واقعا جعلی باشد
3.وصیت نامه سری :
وصیت نامه ای است که به دستخط وصیت کننده و یا شخص دیگری ، وصیت نامه بصورت سری و پنهانی تنظیم می گردد و در صندوق امانت اداره ثبت محل اقامت وصیت کننده ،به ودیعه می گذارد و ترکیبی از وصیت نامه عادی و رسمی می باشد وصیت نامه سری را هر موقع وصیت کننده بخواهد می تواند عودت نماید ضمنا فرد بی سواد نمی تواند وصیت نامه سری تنظیم نماید.
سایر نکات در مورد وصیت نامه :
رجوع از وصیت :
وصیت کننده تا زمانی که زنده است می تواند از وصیت خود عدول کند ( برگردد)
وصیت نامه مازاد بر یک سوم:
طبق قانون وصیت کننده فقط می تواند ، تا یک سوم( ثلث ) از کل مال و اموالش را به نفع دیگران ، وصیت کند،لازم به ذکر است ، وصیت تا میزان یک سوم اعتبار دارد و مازاد بر آن اعتبار ندارد ،مگر سایر ورثه به این امر رضایت دهند.
تنفیذ وصیت نامه به چه معناست ؟
تنفیذ وصیت نامه در مواردی لازم است صورت گیرد که وصیت نامه به صورت دستی و یا عادی تنظیم گردد و سایر ورثه آن وصیت نامه را قبول نداشته باشند که در این صورت باید دادخواست حقوقی مبنی بر تنفید وصیت نامه عادی به دادگاه تقدیم می گردد .
وصیت نامه عادی
وصیت نامه عادی به وصیتی گفته می شود که وصیت کننده وصیت نامه را به دستخط و امضاء خود تنظیم می کند و دارای تاریخ روز و ماه و سال می باشد .
که در صورت عدم رعایت شرایط شکلی فوق ، وصیت نامه اعتبارلازمه را ندارد مگر سایر وراث ،به صحت آن، اقرار کنند.
بررسی انواع موت در وصیتنامه
در قانون مدنی ایران و فقه اسلامی، دو نوع فوت مطرح شده است: فوت حقیقی و فوت فرضی. در ادامه این دو مفهوم را توضیح می‌دهیم:
فوت حقیقی: منظور از فوت حقیقی، فوت واقعی فرد است که با گواهی فوت یا مدارک رسمی قابل اثبات می‌باشد.
فوت فرضی: فوت فرضی زمانی مطرح میشود که فرد برای مدت طولانی غایب باشد و هیچ اثری از زندگی او پیدا نشود. قانون مدنی در موارد خاصی، فوت فرضی را به جای فوت حقیقی می‌پذیرد و این امکان را می‌دهد که وصیتنامه فرد اجرا شود. برای مثال، در صورتی که کسی به مدت طولانی در جنگ یا حادثه‌ای ناپدید شود، ممکن است دادگاه با بررسی شواهد، فوت فرضی او را اعلام کند.
نکته مهم این است که در صورت اعلام فوت فرضی، وصیتنامه قابل اجرا میشود و دارایی‌های وصیت‌کننده طبق مفاد وصیتنامه توزیع می‌گردد
آیا وصیتنامه در برابر عوض میتواند شرطی باشد؟
وصیتنامه در اصل باید رایگان باشد و نمیتواند مشروط به دریافت عوض باشد. اما در شرایط خاص، وصیت‌کننده میتواند شرایطی را مطرح کند که پس از فوت وی انجام شود. برای مثال:
وصیت‌کننده میتواند وصیت کند که “این خانه به فرزندم انتقال یابد، به شرطی که او مراقب پدر و مادر سالخورده من باشد”.
وصیت میتواند شامل شرط عوض نیز باشد، مانند این که وصیت شود “ماشین من به فلانی برسد به شرطی که او 100 هزار تومان تا پیش از فوت من بپردازد”. در این حالت وصیت رایگان نیست و وابسته به انجام شرطی است.
وصیتنامه مازاد بر یک‌سوم
طبق ماده 843 قانون مدنی، وصیت‌کننده فقط مجاز است تا یک‌سوم (ثلث) از دارایی خود را به نفع دیگران وصیت کند. در صورتی که وصیتنامه به بیش از یک‌سوم اموال اشاره داشته باشد، این وصیت فقط به اندازه یک‌سوم اعتبار دارد و مازاد بر آن معتبر نیست مگر آنکه وراث به آن رضایت دهند.
نحوه تقسیم مازاد بر ثلث: در صورتی که وصیتنامه به بیش از یک‌سوم اشاره دارد، ابتدا یک‌سوم از کل اموال به وصیت‌شده داده میشود و بقیه به وراث تعلق می‌گیرد.
نحوه جلب رضایت وراث: برای معتبر کردن وصیت بیش از یک‌سوم، وراث باید رضایت کتبی یا شفاهی خود را به دادگاه اعلام کنند. در غیر این صورت، دادگاه وصیت را فقط تا میزان یک‌سوم قابل اجرا می‌داند.
اعتراض به وصیت نامه :
در موارد ذیل می توان به وصیت نامه اعتراض کرد:
- موصی ( وصیت کننده ) بیشتر ازیک سوم اموالش را ، به نفع افراد وصیت کرده باشد ، مگر سایر ورثه به مفدار بیش از یک سوم رضایت دهند.
- وصیت نامه به دستخط موصی(متوفی در زمان حیاتش )نوشته نشده باشد و دارای تاریخ روز و ماه و سال نباشد دارای اعتبا رقانونی نیست بعبارتی وصیت نامه اعتبار ندارد مگر آنکه سایر ورثه به صحت آن گواهی دهند
- وصیت نامه رسمی جعلی باشد
تنظیم وصیت نامه دستی یاخودنوشت یا عادی :
اگر میخواهید خودتان،شخصا ” وصیت نامه تنظیم کنید یک برگ آچار را بردارید و به دستخط خودتان متن وصیت نامه را بنویسید و ضمن درج تاریخ روز و ماه و سال آن را، امضا،کنید این نوع وصیت نامه را وصیت نامه ،خودنوشت می نامند.
در اینگونه وصیت نامه ها ،مهر و اثرانگشت، نمیتواند جایگزین امضا، شود.البته اگر سایر ورثه آن را قبول کنند نسبت به سهم آنها اعتبار دارد.
تغییراتی که بعد از امضای وصیت نامه صورت گیرد ، وصیت نامه جدید محسوب میشود و مجددا” باید امضاء شود.
وصیت نامه فرد بی سواد
.امکان تنظیم وصیت نامه فوق( دستی و بصورت خود نوشت ) برای بی سوادان وجود ندارد و فقط باید آنها بصورت رسمی وصیت نامه تنظیم کنند یعنی باید وصیت نامه خود را در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم کنند و آن وصیت نامه را به صندوق امانات اداره ثبت اسناد به، امانت بگذارند.
– هر وصیتی که بدون رعایت تشریفات قانونی فوق تنظیم شود در مراجع رسمی و دادگاهها پذیرفته نمی شود مگر اشخاص ذینفع در ترکه (ورثه) به صحت آن اقرار نمایند که در این صورت وصیت نامه صرفا نسبت سهم الارث وارثی که اقرار کرده اند صحیح است.
سوال : آیا موصی می تواند ، تا زمانی که زنده است ، از وصیت خود رجوع ( برگردد) نماید ؟
بله موصی می تواند تا زمانی که زنده است از وصیت خود رجوع کند حتی اگر موصی له ( کسی که وصیت به نفع او شده ) ، موصی به را قبض( تصرف نموده) کرده باشد.
اعتبار قانونی وصیت نامه عادی:
این نوع وصیت نامه یک نوع سند عادی به حساب میاید.همانطور که گفته شد تمامی افرادی که از آنها در وصیت نامه نام برده شده اعم از وراث و ….. می‌توانند در اصالت آن تردید کنند.
ممکن است اصل بودن وصیت نامه برای همه واضح و مبرهن باشد ولی به درست بودن تاریخ آن اعتراض وارد میشود؛ در این صورت مدعی شخصی است که تاریخ اعلام شده را درست نمی‌داند؛ بنابراین باید صحت گفته خودرا در دادگاه به اثبات رساند که البته در این خصوص تنها شهادت کافی نیست و باید شخص معترض با استناد به سخنان و اقرار کردن موصی و یا با در اختیار داشتن مستندات دیگر ادعای خود را مبنی بر اشتباه بودن تاریخ وصیت نامه اثبات کند.
وصیت نامه برای خودم :
افراد می توانند با رعایت شرایط مندرج در این مقاله ،وصیت نامه ای را برای خود تنظیم کنند
متن وصیت نامه شرعی :
در متن مندرج ذیل، با رعایت ضوابط و مقرارت شرعی و قانونی ، متنی در اختیار شما قرار داده می شود ،امیدواریم مفید فایده واقع شود.
نمونه وصیت نامه دستی :
وصیت نامه شرعی و قانونی
اینجانب ……………………. فرزند …………………………. متولد : ………………………….. به شماره شناسنامه : …………………. در تاریخ ………………………………….. با اعتراف به یگانگی پروردگار و رسالت خاتم پیامبران و امامت دوازده معصوم ،در کمال صحت ، سلامت و اختیار به موارد ذیل و صیت می کنم ، وصیت نامه های دیگر، قبل از این تاریخ از درجه اعتبار ساقط می باشد .
بخش اول : دارائی ها و اموال در تنظیم وصیت نامه:
اینجانب …………. فرزند ………………………. به عنوان وصیت کننده اموال و دارئی های خود را که در طول زندگیم کسب کرده ام به شرح ذیل می باشد :
-5 دستگاه آپارتمان به شماره ثبت …………………………. و آدرس :……….
-7 باب مغازه به شماره ثبت ……………………. و آدرس : ……………
-2دستگاه ماشین به نام های ………… به شماره پلاک ………. و ……… به شماره پلاک
-3 قطعه زمین به مساحت های ……. و ……. و ……. به آدرس های : ……..
– مبلغ ……… ریال سهام شرکت …………
بخش دوم : بدهکاری ها در تنظیم وصیت نامه:
بدهی های اینجانب به شرح زیر می باشد :
1 – تمام مهریه همسرم خانم …………………. که مبلغ …………….. می باشد
2 – خمس در آمد های اینجانب از سال خمسی گذشته تا تاریخ فوت
3 – مبلغ ………………………… خمس از سال های گذشته .
4 – مبلغ ………………………… زکات از سال های گذشته .
5 – رد مظالم به مبلغ ……………………..
7 – به افراد ذیل این مبالغ را بدهکارم(تنظیم وصیتنامه)
الف : آقای/ خانم ……………………….. مبلغ ………………………..
ب : آقای/ خانم ……………………….. مبلغ ………………………..
ج : آقای/ خانم ……………………….. مبلغ ………………………..
8 – اماناتی که دیگران نزد من دارند و باید به صاحبان آن تحویل گردد :…………………………………………….
بخش سوم : وصیت به ثلث درتنظیم وصیت نامه:
1-مبلغ ……. سال نماز و……….. روز روزه
2-هزینه غسل و کفن و دفن و مجالس بنده
3-مبلغ ……….. ریال ارث همسرم
4-آپارتمان ………. ارث پسرم
5-قطعه زمین ……. ارث دخترم
باقی مانده ثلث اموالم در مسیر باقیات الصالحات ساخت مدرسه و مسجد صرف شود .
این وصیت نامه در 3 بخش به امضای ……. و …… و ……. رسیده است و در دفتر اسناد رسمی به شماره …………… و آدرس : ……………………………………………….. ثبت شده است .
نام و امضاء وصیت کننده :
نام و امضاء وصی :
نام و امضاء شهود :
نمونه دادخواست تنفیذ وصیت نامه عادی یا خود نوشت
خواهان : در این قسمت مشخصات خود را می نویسید
خوانده : در این قسمت ،مشخصات ورثه را می نویسید
نوع خواسته : تنفید وصیت نامه عادی مورخه ……………….
شرح دادخواست :
ریاست محترم دادگاه حقوقی شهید …
احتراما، اینجانب خواهان فوق به استحضار می رساند
از آنجائیکه وصیت نامه مورخه …………………به نفع بنده وصیت شده و عده ای از ورثه آن را قبول کرده انند تقاضای صدور حکم به تنفیذ وصیت نامه عادی مورخه …………..را دارد.
