حضانت فرزند

مقالات مرتبط

طلاق توافقی

فوریه 5, 2024

وصیت نامه

فوریه 5, 2024

صغیر

فوریه 5, 2024

 حضانت فرزند: 

حفظ و مراقبت کردن، پرورش دادن و تنظیم روابط طفل با دنیای خارج که در قوانین با عنوان “حضانت” از آن یاد می‌شود، در موادی از قانون مدنی و همین‌طور فصل پنجم قانون جدید حمایت خانواده تصریح‌شده است.

 

حضانت را نباید با ولایت یا حتی تربیت یکی دانست؛ ولایت به معنای قدرت و اختیاری است که قانون برای اداره امور کودک به پدر و جد پدری می‌دهد تا بر اساس مصلحت کودک عمل کنند. این حق پس از مرگ، با وصیت قابل‌انتقال است.

 

تربیت نیز بیشتر امری معنوی‌ است. درحالی‌که حضانت عموماً ناظر بر نگهد‌اری از جسم کودک است، هرچند حضانت به‌طور عام شامل تربیت نیز می‌شود.

 

سن حضانت طفل

با استناد به قوانین جمهوری اسلامی ایران، بلوغ فرزندان عامل محدودیت سنی حضانت در نظر گرفته‌شده است. به‌طورکلی شرایط حضانت فرزند پیش از طلاق زوجین بر عهده هردوی آن‌ها می‌باشد، مگر اینکه یکی از زوجین فوت کند و یا از قبول مسئولیت سرباز زند. بر طبق قانون برای دختران ۹ سالگی و برای پسران ۱۵ سالگی به‌عنوان سن حضانت در نظر گرفته‌شده است. در این مدت هیچ‌کدام از والدین که حضانت فرزند به آن واگذارشده است، نمی‌توانند مسئولیت‌های خود را در قبال فرزند ترک نمایند.

شرایط حضانت فرزند بعد از طلاق زوجین چگونه خواهد بود؟

پس از طلاق زوجین از یکدیگر اولویت نگهداری از فرزندان تا سن ۷ سالگی دختر و پسر بر عهده مادر خواهد بود. پس از سن ۷ سالگی فرزندان حضانت آن‌ها به دست پدر خواهد بود. درصورتی‌که والدین بر سر حضانت فرزندان با یکدیگر با مشکل مواجه شوند، دادگاه در مورد شرایط حضانت فرزند به‌صورت قانونی تصمیم خواهد گرفت.

 

لازم به ذکر است درصورتی‌که پدر به (اعتیاد و…) دچار باشد، شرایط حضانت فرزند بعد از سن ۷ سالگی نیز به مادر واگذار خواهد شد و این حضانت تا زمان به بلوغ رسیدن فرزندان ادامه می‌یابد. پس از به بلوغ رسیدن فرزند، خودش می‌تواند مادر و یا پدر را برای ادامه زندگی انتخاب نماید. البته پدر موظف است در تمامی مدتی که فرزندان تحت حضانت مادر هستند، هزینه‌ها و مخارج مرتبط را تأمین نماید.

شرایط حضانت فرزند بعد از طلاق توافقی چگونه خواهد بود؟

با استناد به ماده ۲۹ قانون حمایت از خانواده، دادگاه موظف است در مورد حضانت فرزندان در هر نوع طلاقی تصمیم‌گیری کند. چنانچه زوجین به دنبال طلاق توافقی باشند و دختری کمتر از ۹ سال سن و پسری کمتر از ۱۵ سال داشته باشند باید در مورد حق حضانت فرزندان، میزان ملاقات طرف مقابل با فرزندان، پرداخت نفقه فرزندان و میزان نفقه به توافق برسند.

 

البته لازم به ذکراست که دادگاه موظف است در تعیین حضانت فرزندان بعد از طلاق، مصلحت آن‌ها را در نظر داشته باشد.

 

در قوانین طلاق و حضانت فرزندان، حضانت طفل از مادری که مجدداً ازدواج نماید، گرفته می‌شود و به پدر داده می‌شود. اما در طلاق توافقی با توافق زوجین، فرزندان می‌توانند پس از ازدواج مادر نیز کماکان تحت حضانت وی قرار داشته باشند

 نگهداری فرزند بعد از فوت والدین

در صورت فوت یکی از ابوین، حضانت طفل باآنکه زنده است، خواهد بود. به‌عنوان‌مثال، با فوت پدر، حضانت طفل با مادر است؛ نه پدربزرگ طفل.

تأکید می‌شود که حضانت فرزندانی که پدرشان فوت کرده، با مادر آن‌هاست؛ مگر آن‌که دادگاه به تقاضای ولی قهری (پدربزرگ پدری طفل) یا دادسـتان، اعطای حضـانت به مادر را خلاف مصلحت فرزند تشخیص دهد.

 

درصورتی‌که پدر و مادر، هر دو فوت کرده باشند، حضانت با جد پدری و پس‌ازآن با سایر خویشاوندان طفل بر مبنای ترتیبات ارث است.

 

تعیین هزینه متعارف جهت حضانت، با دادگاه و پرداخت آن به‌ عهده پدر یا جد پدری است. در تعیین نفقه توسط دادگاه، شرایطی از قبیل سن کودک، نیازهای روزمره، موقعیت‌های اجتماعی و محل اقامت مدنظر بوده و پس از تعیین هزینه متعارف توسط دادگاه، مادر یا نماینده قانونی او مجاز به دریافت هزینه مزبور است که دادگاه در صورت درخواست زن یا سایر اشخاص واجب‌النفقه، میزان و ترتیب پرداخت نفقه آنان را تعیین می‌‌‌کند.

 

البته ازآنجایی‌که حضانت حق و تکلیف ابوین است، مادر نمی‌تواند بابت وظیفه حضانت و نگهداری طفل، اجرتی مطالبه کند.

 

اگر مادر تأمین هزینه‌ها را قبول کرد، اما پس از مدتی منصرف شد یا به هر دلیل دیگری توان پرداخت نداشت، می‌تواند دوباره از پدر بخواهد که هزینه‌های فرزند یا فرزندان را تأمین کند.

 

در صورت مخالفت، مادر می‌تواند از طریق دادگاه، پدر را مجبور به پرداخت نفقه کند، زیرا پرداخت نفقه ازنظر قانونی همچنان بر عهده پدر است.

 

 

شرایط لازم برای حضانت

 

در قوانین ما «توانایی عملی، شایستگی اخلاقی، عقل، اسلام و عدم ازدواج مادر با شخص دیگر» به‌عنوان شرایط لازم برای تعلق حق حضانت به ذی‌حق دانسته شده است، البته درصورتی‌که پدر فوت کرده باشد، باوجود ازدواج مادر، حضانت از او سلب نخواهد شد.

 

اگر پدر و مادری که دارای حق حضانت است، به بیماری واگیرداری مانند سل، سفلیس یا حصبه دچار شود و بیم سرایت به طفل وجود داشته باشد، دادگاه با رعایت مصلحت طفل، حضانت را از والد بیمار به دیگری واگذار می‌کند.

 

پرسشی که در اینجا مطرح می‌شود، این است که اگر طفل باوجود حکم دادگاه به حضانت پدر، تمایل به زندگی با وی نداشته باشد، آیا می‌تواند با مادر زندگی کند؟

 

در پاسخ به این پرسش باید گفت، هرچند محکمه، حق حضانت را به پدر داده است، اما عملاً در اجرای احکام اگر طفل، زندگی با پدر را نخواهد، نمی‌توان آن حکم را اجرا کرد.

 

سلب حق حضانت

حق حضانتی که بر عهده والدین بوده، ممکن است در شرایط خاصی به تقاضای نزدیکان و خویشان طفل یا قیم او، از والدین سلب شود.

 

در این زمینه قانون مقرر داشته است: هرگاه در اثر عدم مواظبت يا انحطاط اخلاقي پدر و مادري كه طفل تحت حضانت او است، صحت جسمي يا تربيت اخلاقي طفل در معرض خطر باشد، دادگاه مي‌تواند با تقاضاي بستگان، قيم يا رئیس حوزه قضایي، ترتيب مقتضي ديگري را براي حضانت كودك اتخاذ کند.

 

مواردي كه مي‌تواند از مصاديق تغيير حضانت باشد عبارت‌اند از:

۱- اعتياد زيان‌آور به الكل، مواد مخدر و قمار.

۲- اشتهار به فساد اخلاقی و فحشا.

۳- ابتلا به بيماري رواني به تشخيص پزشكي قانوني.

۴- سوءاستفاده از طفل يا اجبار او به ورود به مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد، فحشا، تكدي‌گري و قاچاق.

۵-  تكرار ضرب‌وجرح خارج از حد متعارف.

هر یک از پدر یا مادر که مدعی عدم صلاحیت طرف مقابل است، می‌تواند دادخواست سلب حضانت را به استناد یک یا چند مورد از موارد بالا به دادگاه ارائه کند. البته صرف ادعا کافی نیست و باید دلایل قابل قبولی به دادگاه ارائه دهد.

ممکن است دادگاه موارد دیگری را نیز مشمول موارد عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی دارنده حضانت بداند؛ مانند کار وقت‌گیری که مانع نگهداری شایسته طفل باشد، یا سهل‌انگاری و بی‌توجهی مداوم به‌سلامت جسمانی یا تربیت اخلاقی طفل که تشخیص آن با دادگاه است.

 

 آیا می‌توان بابت حضانت طفل، مطالبه‌ی دستمزد کرد؟

لازم به ذکر است که حضانت با همان ترتیب گفته‌شده، وظیفه‌ی اشخاص است؛ بنابراین آن­‌ها نمی‌توانند بابت انجام این وظیفه‌ی قانونی مطالبه‌ی دستمزد کنند مگر درصورتی‌که دادگاه شخص دیگری به‌غیراز والدین را به‌عنوان قیم معین کرده باشد.

البته باید دانست این ممنوعیت، منافاتی با مطالبه‌ی نفقه‌ی فرزند ندارد، به‌عنوان‌مثال اگر حضانت بر عهده‌ی مادر باشد، پرداخت مخارج مربوط به نگهداری طفل همچون پوشاک و مدرسه، همچنان بر عهده‌ی پدر است. علاوه بر این موضوع، قانون‌گذار مقرر کرده که، چنانچه شخص مسئول باوجود توانایی، از نگهداری طفل امتناع ورزد یا دیگری مانع اجرای حکم حضانت شود، ذی‌نفع می­‌تواند بازداشت شخص را تا زمان اجرای حکم درخواست نماید.

آیا می‌توان از حق حضانت فرزند صرف‌نظر کرد؟

از مهم‌ترین مسائلی که در بحث حضانت مطرح می­‌شود، اثر صرف‌نظر کردن از این حق (اسقاط حق) در طلاق یا قرارداد است. به‌عنوان‌مثال خانمی درازای گرفتن حق حضانت، مهریه‌ی خود را می­‌بخشد. آیا در این فرض باید گفت پدر برای همیشه حق حضانت خود را ازدست‌داده و بازگرداندن آن ممکن نیست؟

 

پاسخ سؤال به این موضوع برمی­‌گردد که حضانت، هم حق است و هم تکلیف؛ جنبه‌ی حق آن، قابل اسقاط است اما جنبه‌ی تکلیفش خیر. به‌بیان‌دیگر، جایی که پدر یا مادر به دلیل رعایت مصلحت کودک، موظف به نگهداری از او می‌شوند، هیچ قراردادی نمی­‌تواند آن­‌ها را معاف از نگهداری کند.

 

بنابراین اگر پدری که حق حضانت را از خود سلب کرده، ثابت کند که نگهداری طفل توسط مادر به صلاح کودک نیست (از طریق موارد سلب حضانت) می­‌تواند مجدداً سرپرستی او را بر عهده بگیرد.

نحوه ملاقات با طفل

در قانون مدني تصریح‌شده است: «هرکدام از والدين كه طفل تحت حضانت او نيست، حق ملاقات طفل خود را دارد. تعيين زمان و مكان ملاقات و ساير جزیيات مربوط به آن، در صورت اختلاف بين والدين با محكمه است.»

 

با توجه به این ماده، هر یک از والدين اين حق رادارند كه در فواصل معين با كودک خود ملاقات كنند و حتي فساد اخلاقی مادر يا پدر هم باعث نمي‌شود از ملاقات او با فرزندش جلوگيري شود، بلکه تمهیدات لازم برای ملاقات در محیط مناسب و با حضور اشخاص مورد اعتماد اندیشیده خواهد شد.

 

پدر یا مادری که حضانت فرزند را بر عهده دارد، نمی‌تواند او را از محل حضانت خارج کند؛ مگر آن‌که در شرایط ضروری از دادگاه برای انتقال اجازه بگیرد.

 

همچنین قانون حمایت خانواده مقرر می‌دارد: «صغیر و مجنون را نمی‌توان بدون رضایت ولی، قیم، مادر یا شخصی که حضانت و نگهداری آن به او واگذارشده است، از محل اقامت مقرر بین طرفین یا محل اقامت قبل از وقوع طلاق به محل دیگر یا خارج از کشور فرستاد؛ مگر اینکه دادگاه آن را به مصلحت صغیر و مجنون بداند و با در نظر گرفتن حق ملاقات اشخاص ذی‌حق این امر را اجازه دهـد. دادگاه در صـورت موافقت با خارج کردن صغیر و مجنون از کشور، بنا بر درخواست ذی‌نفع، برای تضمین بازگرداندن صغیر و مجنون تأمین مناسبی اخذ می‌کند.»

 

حال اگر پدر پارها مانع ملاقات مادر با فرزندان شود، مادر می‌تواند موضوع سلب صلاحیت پدر برای نگهداری از فرزندان را در دادگاه مطرح کند.

 

مطابق قانون، اگر کسی که حکم حضانت علیه او صادرشده است (پدر، مادر یا شخص دیگر)، مانع اجرای حکم شود یا از پس ‌دادن طفل خودداری کند، دادگاه صادرکننده حکم، او را ملزم می‌کند که فرزند یا فرزندان را به طرفی که حضانت را بر عهده دارد، بازگرداند و فرد، در صورت عدم اجرای حکم، بر طبق قانون حمایت خانواده به بازداشت تا اجرای حکم محکوم خواهد شد.

ممنوعیت خروج فرزند تحت حضانت

از آن‌جا که وفق مواد ۴۱ و ۴۵ قانون حمایت از خانواده مصلحت کودک بر هر امری مقدم است در صورتی‌که دادگاه جا‌‌به‌جایی و خروج فرزند از محل تحت حضانت یا خروج او از کشور را مطابق مصلحت او بداند، می‌تواند با در نظر گرفتن حق ملاقات اشخاص ذی‌نفع و وفق قاعده لاضرر، حکم و مجوز خروج فرزند از کشور را صادر کند.

ماده ۴۲ قانون حمایت از خانواده در این خصوص مقرر کرده است: «طفل و مجنون را نمی‌ توان بدون رضایت ولی، قیم، مادر یا شخصی که حضانت و نگهداری آنان به او واگذار شده است از محل اقامت مقرر بین طرفین یا محل اقامت قبل از وقوع طلاق، به محل دیگری یا خارج از کشور فرستاد، مگر این‌که دادگاه آن را به مصلحت صغیر و مجنون بداند و با در نظر گرفتن حق ملاقات اشخاص ذی‌حق این امر را اجازه دهد. دادگاه در صورت موافقت با خارج کردن صغیر و مجنون از کشور، بنا به درخواست ذی‌نفع، برای تضمین بازگرداندن صغیر و مجنون تامین مناسبی اخذ می‌ کند.»

خروج طفل از کشور نیاز به اجازه دارد

اگر حضانت با مادر باشد بر طبق ماده ۱۸ قانون گذرنامه برای اشخاص زیر ۱۸ سال تمام، اجازه ولی قهری (پدر) برای خروج از کشور نیاز است و داشتن حضانت فرزند برای مادر به این معنا نیست که او می‌تواند بدون رضایت پدر فرزند را از کشور خارج کند.

اگر حضانت با پدر باشد اگرچه که او می‌تواند برای فرزند گذرنامه اخذ کند ولی مادر می‌تواند به اداره گذرنامه مراجعه کند و با درخواست از اداره گذرنامه مانع خروج فرزند مشترک از کشور شود و یا راه دیگر آن است که مادر می‌تواند نسبت به ممنوع‌الخروجی فرزند اقدام کند تا پدر نتواند بدون رضایت او به فکر جابه‌جا کردن کودک بیفتد و او را از دسترس مادر یا کسی که حق ملاقات دارد خارج نماید.

پس نه پدر نه مادر نمی تواند بدون رضایت دیگری کودک را خارج کند. خروج از کشور توسط مادر طبق قانون گذرنامه نیاز به اجازه پدر دارد خروج از کشور توسط پدر اگرچه طبق قانون گذر نامه نیاز به اجازه مادر ندارد اما مادر می تواند مانع خروج بدون رضایت طفل شود

درمجموع و در صورت تخلف از شرایط حضانت، طرف مقابل می‌تواند با مراجعه به دایره اجرای احکام دادگاه، برای اجرای حکم و الزام فرد متخلف به اجرای قانون درخواست کند.

 

جهت مشاوره تلفنی یا واتساپی با شماره 09120466204 تماس بگیرید .