اگر مسـتثنیات دیـن به مال دیگر تبدیل شود، آیا مال جدید قابل توقیف است یا همچنان جز مسـتثنیات دیـن خواهد بود؟

در صورتی که مستثنیات دین به مال دیگری تبدیل شده باشد، به عنوان مثال یک ملک در طرح اجرایی واقع گشته و بهای آن نیز پرداخت شده است، بهای آن توقیف شدنی است.

مستثنیات دین

مفهوم مستثنیات دین

مستثنیات دین به اموالی اطلاق می‌شود که در صورت بدهکار بودن فرد، توقیف یا فروش آن‌ها برای پرداخت بدهی امکان‌پذیر نیست. این مفهوم به منظور حمایت از حقوق انسانی بدهکار و حفظ حداقل شرایط زندگی وی و خانواده‌اش در قانون پیش‌بینی شده است. مستثنیات دین تا زمان فوت بدهکار باقی می‌ماند و پس از آن مشمول توقیف و تقسیم می‌شود.

مبانی قانونی مستثنیات دین

قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی (مصوب 1394) و آیین‌نامه‌های مربوطه، مهم‌ترین منابع حقوقی در این زمینه هستند. در این قوانین، شرایط و مصادیق دقیق مستثنیات دین مشخص شده است. بر اساس آخرین نظریات مشورتی قوه قضائیه، این قوانین همچنان در سال 1403 به‌روزرسانی شده و اجرا می‌شوند.

مصادیق مستثنیات دین

بر اساس ماده 24 قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی و قوانین تکمیلی، موارد زیر به عنوان مستثنیات دین شناخته می‌شوند:

1. منزل مسکونی

خانه‌ای که از نظر عرف در شأن زندگی بدهکار و خانواده‌اش باشد و بیش از یک ملک مسکونی را شامل نمی‌شود. اگر ارزش ملک بیشتر از بدهی باشد، فروش و جایگزینی با ملک کوچک‌تر بلامانع است.

2. اثاثیه مورد نیاز زندگی

لوازم ضروری خانه که برای رفع نیازهای ابتدایی خانواده بدهکار ضروری است. وسایل تجملاتی یا مازاد بر نیاز قابل توقیف هستند.

3. کتاب‌ها و ابزار علمی و تحقیقاتی

این شامل کتاب‌ها و ابزار کاری است که برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن و حرفه آن‌ها ضروری باشد، مانند رایانه و ابزارهای علمی.

4. وسایل و ابزار کار

وسایل کار مورد نیاز برای کسب‌وکار، صنعت، کشاورزی یا سایر مشاغل بدهکار که برای تأمین معیشت او و خانواده‌اش ضروری است. در صورت مازاد بودن این ابزارها، توقیف بخشی از آن امکان‌پذیر است.

5. آذوقه موجود به اندازه نیاز

مواد غذایی که برای مدت معقولی از زندگی بدهکار و خانواده‌اش کافی باشد.

6. مبلغ پیش‌پرداخت اجاره

مبلغی که به موجر پرداخت شده است، مشروط به اینکه بدون آن، ادامه سکونت در ملک برای بدهکار ممکن نباشد و خانه در حد شأن وی باشد.

7. تلفن و وسایل ارتباطی

یک خط تلفن و دستگاهی که برای رفع نیازهای ضروری بدهکار لازم است. در صورت داشتن تلفن‌های گران‌قیمت، امکان فروش و جایگزینی وجود دارد.

تغییرات اخیر در قانون مستثنیات دین

در سال 1403، قوه قضائیه با ارائه نظریات مشورتی جدید، محدوده برخی از این اموال را مشخص‌تر کرده است. به عنوان مثال، در مواردی که بدهکار چندین اموال مشاعی دارد، واحد اجرای احکام می‌تواند بخشی از آن را که مازاد بر نیاز اوست، توقیف و برای پرداخت بدهی استفاده کند.

مرجع تشخیص مستثنیات دین

مرجع تشخیص مستثنیات دین، واحد اجرای احکام دادگستری است. این نهاد با بررسی وضعیت مالی و اجتماعی بدهکار، تصمیم می‌گیرد که آیا مال مورد نظر در حد شأن وی است یا می‌تواند برای پرداخت بدهی توقیف شود.

نتیجه‌گیری

قانون مستثنیات دین در ایران، تلاشی است برای برقراری تعادل میان حقوق طلبکاران و حفظ حداقل‌های زندگی بدهکاران. در عین حال، با توجه به تغییرات سال‌های اخیر، آگاهی از این قوانین برای حفظ حقوق فردی ضروری است. بنابراین، هر فرد بدهکار یا طلبکار باید با مشاوره حقوقی آگاهانه، از حقوق خود در این زمینه بهره‌مند شود.

قانون جدید و رأی وحدت رویه

در رأی وحدت رویه شماره 850 مورخ 16 مرداد 1403 هیأت عمومی دیوان عالی کشور تأکید شده که در خصوص مهریه، حتی در صورت توقیف اموالی که در شرایط عادی مستثنیات دین محسوب می‌شوند، باید ضرورت تأمین زندگی بدهکار و افراد تحت تکفل وی لحاظ شود. همچنین، این رأی بیان می‌کند که اگر مسکن یا سایر اموال مستثنی تبدیل به وجه نقد شود، قابل توقیف است، مگر اینکه بدهکار قصد تهیه مجدد آن را داشته باشد.

همچنین میتوانید بخوانید:

بررسی مستثنیات دین با رویکرد مطالبه مهریه در رویه قضایی

معرفی گروه حقوقی سلمان احدی

گروه حقوقی وکیل سلمان احدی یکی از مراکز معتبر در زمینه ارائه خدمات حقوقی مرتبط با مطالبه مهریه و مستثنیات دین است. این گروه با بهره‌گیری از وکلای مجرب و تخصصی در امور خانواده، حقوق مدنی، و اجرای احکام، خدماتی از جمله مشاوره، تنظیم لایحه، و دفاع در پرونده‌های مربوط به توقیف و مستثنیات دین را ارائه می‌دهد.